یائسگی چیست؟ یائسگی یک فرآیند طبیعی در زندگی خانم‌ها است که معمولاً بین سنین 45 تا 55 سالگی رخ می‌دهد و پایان دوره قاعدگی و باروری بانوان است که با علائمی مانند گرگرفتگی، تعریق شبانه و تغییرات خلقی همراه خواهد بود. در برخی از موارد این تغییرات زودتر از حد معمول رخ داده که به آن یائسگی زودرس می‌گویند. در ادامه مقاله دکتر زنان و زایمان با علائم و پیشگیری از این وضعیت بیشتر آشنا خواهید شد.
یائسگی زودرس چیست؟
یائسگی زودرس، به قطع دائم دوره‌های قاعدگی پیش از 40 سالگی گفته می‌شود که به دلیل کاهش فولیکول‌های تخمدان و کاهش تولید استروژن در سنین پایین رخ می‌دهد. این وضعیت می‌تواند علائمی مشابه یائسگی طبیعی مانند گرگرفتگی، تغییرات خلقی و ناباروری داشته باشد.
یائسگی زودرس فرآیند طبیعی نیست و مشکلاتی را برای خانم‌ها به وجود می‌آورد. علل این وضعیت معمولاً مشخص نیست اما عوامل مختلفی از جمله ژنتیک تاثیرگذار است. طبق آمار تنها 5 درصد از خانم‌ها به یائسگی زودرس دچار می‌شوند.
علائم یائسگی زودرس در بانوان چیست؟
یائسگی زودرس با علائمی مانند دوره‌های نامنظم قاعدگی که طولانی‌تر یا کوتاه‌تر از حد معمول هستند بروز می‌کند. علائم یائسگی زودرس در بانوان شامل موارد زیر است:
- دوره‌های قاعدگی طولانی تر از 7 روز
- خونریزی شدید
- دوره‌های کوتاه یا لکه بینی
- گذشت یکسال بدون خونریزی
عوامل دیگری که موجب یائسگی زودرس می‌شود شامل مواردی است که در ادامه آورده شده است و اگر با این علائم مواجه شدید به متخصص زنان و زایمان مراجعه کنید:
- تغییر در احساسات یا میل جنسی
- خشکی واژن
- بی اختیاری ادرار
- تعریق شبانه
- گر گرفتگی
- مشکلات بی خوابی
مراجعه به پزشک در این موارد ضروری است تا درمان‌های مناسب برای کاهش علائم و بهبود وضعیت سلامتی انجام شود.
علت یائسگی زودرس چیست؟
علت یائسگی زودرس در خانم‌ها در اکثر موارد مشخص نیست اما برخی از عواملی که تا کنون با مطالعات شناسایی شده‌اند شامل موارد زیر می‌باشند:
سبک زندگی: سیگار کشیدن دارای اثرات ضد استروژنی است که می‌تواند باعث یائسگی زودرس شود. زنانی که سیگار می‌کشند احتمال اینکه یک سال یا دوسال زودتر از زنانی که سیگار نمی‌کشند دچار یائسگی زودرس شوند وجود دارد.
بیماری‌های خود ایمنی: بیمارهای خود ایمنی مانند تیروئید و آرتریت روماتوئید می‌توانند یکی از دلایل یائسگی زودرس باشند. سیستم ایمنی بدن که وظیفه آن محافظت از بدن در برابر هر گونه ویروس و بیماری است گاهی اوقات بخشی از بدن را با مهاجم اشتباه می‌گیرد و به آن حمله می‌کند. التهاب برخی از این بیماری‌ها می‌تواند بر تخمدان‌ها تاثیر بگذارد و باعث توقف تولید هورمون در تخمدان‌ها شود.
شیمی درمانی یا پرتو درمانی: خانم‌هایی که تحت شیمی درمانی قرار می‌گیرند ممکن است زودتر از سایرین یائسه شوند زیرا شیمی درمانی به تخمدان‌ها آسیب می‌رساند و باعث از بین رفتن یا توقف تخمک گذاری می‌شود.
ژنتیک: ژنتیک یکی ازعوامل یائسگی زودرس است. اگر مادر شما یائسگی زودرس را تجربه کرده باشد احتمال اینکه شما هم یائسگی زودرس تجربه کنید زیاد است.
عمل جراحی: برداشتن یا تخریب دو تخمدان در خانم‌ها منجر به کاهش سطح هورمون‌ها و قطع شدن دوره قاعدگی می‌شود.
شاخص توده بدنی(BMI): خانم‌هایی که وزن کمی دارند استروژن کمی هم دارند که به سرعت آن را از دست می‌دهند. بنابراین بسیاری از افراد لاغر یائسگی زودرس را تجربه می‌کنند. کم بودن استروژن در این افراد به این دلیل است که استروژن در بافت چربی ذخیره می‌شود.
نقایص کروموزومی: سندرم ترنر(مونوزومی X و دیسژنزی گنادیک نامیده می‌شود) شامل یک کروموزوم ناقص است. خانم‌هایی که مبتلا به سندروم ترن هستند تخمدان‌شان به درستی عمل نمی‌کند.
صرع: خانم‌های مبتلا به بیماری صرع که ناشی از تشنج در مغز است، بیشتر در معرض یائسگی زودرس هستند.
همچنین طبق مطالعات، موارد دیگری مانند کمبود نور خورشید و رژیم گیاهخواری می‌توانند تاثیر قابل توجهی در یائسگی زودرس در خانم‌ها داشته باشد.
عوارض یائسگی زورس
یائسگی زودرس می‌تواند اثرات کوتاه‌مدت و بلندمدت بر سلامت جسم و روان خانم‌ها داشته باشد. در کوتاه مدت عوارضی مانند گرگرفتگی، تعریق شبانه، خشکی واژن و درد هنگام رابطه جنسی بروز می‌کند که کیفیت خواب و زندگی را تحت تاثیر قرار می‌دهند. همچنین بر روی سلامت روان هم تاثیر می‌گذارد و منجر به علائمی مانند بی خوابی، کاهش تمرکز، فراموشی و افزایش وزن می‌شود.
علاوه بر این ناباروری یکی از جدی‌ترین پیامدهای یائسگی زودرس است. توقف تخمک‌گذاری در این شرایط احتمال بارداری را به شدت کاهش می‌دهد، البته در موارد نادر امکان باروری وجود دارد.
در بلند مدت این وضعیت می‌تواند منجر به پوکی استخوان شود زیرا کاهش استروژن توده استخوانی را کاهش داده و خطر شکستگی را افزایش می‌دهد. همچنین خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی به دلیل افزایش کلسترول بد و کاهش کلستروم خوب بیشتر می‌شود.
درمان قطعی یائسگی زودرس
در یائسگی زودرس کاهش استروژن خطر ابتلا به پوکی استخوان، سرطان تخمدان و روده و آب مروارید را افزایش می‌دهد. یائسگی زودرس درمان قطعی ندارد اما می‌توان علائم آن را کاهش داد:
- هورمون درمانی: جایگزینی هورمون‌های از دست رفته می‌تواند علائم یائسگی را بهبود بخشد اما با خطراتی مانند سرطان سینه و بیماری‌های قلبی همراه است. استفاده از این روش باید با دوز کم و تحت نظر پزشک انجام شود.
- قرص های ضدبارداری و ضد افسردگی: برای تسکین علائمی مانند گرگرفتگی مفید هستند اما تنها با تجویز پزشک توصیه می‌شوند.
- ژل‌های لوبریکانت: برای رفع خشکی واژن و بهبود رابطه جنسی موثرند. توصیه می‌شود از محصولات غیر هورمونی استفاده شود.
مدیریت این علائم با راهنمایی و مشورت پزشک می‌تواند کیفیت زندگی را بهبود بخشد.
انواع یائسگی زودرس در بانوان
یائسگی زودرس به دو نوع تقسیم می‌شود:
- یائسگی نابالغ: این نوع یائسگی قبل از سن 40 سالگی رخ می‌دهد.
- یائسگی زودرس: این نوع یائسگی پیش از 45 سالگی اتفاق می‌افتد.
هر دو نوع این یائسگی زودرس می‌توانند مشکلات و عوارض مختلفی مانند ناباروری، پوکی استخوان و مشکلات قلبی ایجاد کنند.
پیشگیری از یائسگی زودرس
برای پیشگیری از یائسگی زودرس هیچ روش قطعی وجود ندارد، با این حال رژیم غذایی مناسب می‌تواند تا حدودی از این وضعیت جلوگیری کند:
رژیم غذایی مناسب نقش مهمی در این زمینه دارد و مصرف مواد غذایی مانند مصرف حبوبات به دلیل داشتن آنتی اکسیدان می‌تواند جلوگیری کند از رادیکالهای آزاد که به DNA و تخمک گذاری در تخمدان‌ها آسیب می‌رسانند.
همچنین مصرف ماهیهای چرب که غنی از امگا3 هستند و کاهش مصرف کربوهیدرات‌های تصفیه شده توصیه می‌شود.
استفاده از خوراکی‌های حاوی فیتواستروژن مانند سویا، دانه کتان و لوبیا نیز برای سلامت هورمون‌ها مفید خواهد بود.
مصرف لبنیات و غذاهای پروتئینی مانند گوشت، تخم مرغ و آجیل برای حفظ سلامت عمومی بدن اهمیت دارد.
ترک دخانیات وپرهیز از دود سیگار موجب حفظ سلامتی می‌شود. همچنین انجام ورزش منظم، قرارگرفتن در معرض خورشید، محدود کردن مصرف نوشیدنی‌های الکلی و کافئینی و در نهایت داشتن سبک زندگی سالم تاثیر بسزایی در کاهش خطر یائسگی زودرس دارد.
کنترل استرس یکی دیگر از عوامل مهم در این زمینه است. اگر چه استرس به طور مستقیم عامل یائسگی زودرس نیست اما مدیریت آن به بهبود سلامت جسمی و روحی کمک می‌کند تا عوارض یائسگی را کاهش دهد.
سوالات متداول
یکی از اصلی ترین روش‌های درمانی برای یائسگی زودرس هورمون درمانی است که علائم را کاهش داده و تا حدودی عوارض را کنترل می‌کند.
گرگرفتگی، اختلال در چرخه قاعدگی، تعریق شبانه و خشکی واژن از مهم ترین علائم یائسگی زودرس هستند و باعث مشکلات بی خوابی می‌شود.
بازگشت پریود بعد از یائسگی زودرس معمولاً ممکن نیست مگر در مواردی خاص مانند استفاده از هورمون درمانی که چرخه قاعدگی برای مدت کوتاهی برگردد.
بارداری طبیعی پس از یائسگی زودرس دشوار است اما با روش‌های کمکی مانندIVF ممکن است.
